Another Dulag tragedy: In memory of Cathleen and James

Another Dulag tragedy:

In memory of Cathleen and James

By J. Colima Bajado

History tells us that Dulag is one of the first mission stations established in our region, together with Carigara on July 16, 1595, by the Vice Provincial of the Jesuits Fr. Antonio Sedeňo.

History tells us also how Dulag was devastated in return of liberation from the Japanese colonizers in 1944. Dulag is actually where Gen. Douglas McArthur shored first in Leyte, not in Palo. However, when MacArthur saw the sheer devastation- “like a funeral dirge that saw thousands of dead, dying or wounded… from the terrible firepower of the guns and artillery of American gunships and war planes” (noted by the historian Emil Justimbaste)- he preferred to land somewhere else, whence the shores of Palo.

The reason why many were killed in Dulag during the Liberation is due to miscommunication. McArthur tapped Lt. Col. Frank Rawolle and Lt. Cmdr. Charles Parsons to tell the people to evacuate due to impending attacks. Rawolle and Parson relayed it to Ruperto Kangleon, the leader of the guerillas in Leyte, but the latter failed to relay the message of evacuation because he was not in good terms with the guerilla leader of Dulag, Bonifacio Kempis. This, history tells us.

Before August of 2011 ended, a dreadful news blow the press and media, and the EV as a whole. Teen lovers Cayetano James F. Baoy and Cathleen Gamba were robbed and killed in Brgy. San Rafael, Dulag, Leyte. Baoy is a 3rd year high school student in Leyte Colleges. The latter, who is only 13 years old, was raped before murdered.

The three suspects (actually offenders because they admitted the crime), with age bracket from 19 to 22, are now in jail. They were under the spirit of liquor, whom admittedly drank tuba before the incident. Their intention primarily is to rob the young lovers, but turned out to more than robbery.

Discounting these murderers, who is/are to be blame? The lovers? The parents of the lovers? The parents of the murderers? The tuba gatherer? The tuba seller? Or is it the community as a whole?

The people of Dulag already knew the personality of the suspects who are noted scalawags. Incidents of robbery-hold up are attributed to these three, but nobody reported this to the authorities. In effect, this three developed a big head, full of air, with the belief that they are the rapscallions of Dulag, worthy to be feared. From simple looting activities to claiming life.

This effort of course is communal. Collective action is necessary in order to circumvent these instances. It was a miscommunication. Should have the community had identified this three as hooligans, the people, including the lovers would have been vigilant. Who is to blame? That is beside the point. We can easily point and pick the murderers. Since they are criminals, they must face the dealing of our justice system. But the germane question is, what did we learn?

I cannot blame the lovers, whose age, their juices of entanglement is outpouring. Out of confidence, they thought they can have their romantic appointment or date just elsewhere. I cannot completely comprehend, or maybe I just don’t want to, how these two innocent people suffer from malevolent arms of the society they thought was friendly.

Theirs are just two lives compare to the thousands during the Liberation days, but is nevertheless as essential. Should we have only had learned the lesson of our history, James and Kathleen are still walking hand in hand in the streets of Dulag, and eventually have their own family. But these are all gone, for they paid the consequence of the community that still ensnared in a box of ignorance. The people failed to tap the shoulders of their fellow citizen for warning, as Kangleon failed to relay the message of evacuation that claimed thousands of lives of his countrymen. We must upkeep the welfare not only of our personal, but the communal. The rest is history.

The real treasure of a place, are the people. History cannot refute this.

James and Cathleen, requiescat in pace.

###

Published in Gahum Weekly

Vol. 2. # 21

CALL FOR ENTRIES: The Second Pasidungog Eduardo Makabenta Sr. para ha Siday

CONTEST RULES

Open to all writers and literary enthusiasts writing in the Waray language all over the world.

1. Entries must consist of five (5) poems.

2. Only unpublished works are eligible. A work that has been awarded a prize in another contest is not qualified for the contest.

3. All entries should be written originally in Waray and not a translation of a work written in another language.

4. Entries must be submitted in four copies, double spaced on 8 1/2 x 11 inches bond paper with one inch margin on all sides and the page number typed consecutively, e.g., 1 of 5, 2 of 5 and so on. Font must be Arial and font size must be 12. Entry must be submitted with pseudonym only and not the author’s real name. Author’s name and pseudonym must be submitted in a separate sealed envelope together with a bio-data containing the author’s literary background, a 2x2 ID picture, and contact information. A notarized declaration of originality and authenticity of authorship must accompany the entry.

5. Winners shall receive a certificate and cash prize of P5,000.00 for First Prize; P4,000.00 for Second prize; and P3,000.00 for Third prize.

6. Entries must be addressed to:

PASIDUNGOG EDUARDO A.

MAKABENTA SR. PARA HAN SIDAY

Sinirangan Culture and Arts

Development Center

HRDC, Leyte Normal University

P. Paterno St., Tacloban City 6500

7. Deadline for submission of entries is August 15, 2011. Entries may be sent by mail or courier postmarked or invoiced not later than August 15, 2011.

8. Entries submitted via e-mail must be in Word Document file and sent as an attachment. It must include the contestant’s bio-data containing his/her literary background and a notarized certification or authenticity of authorship of the entry. Entries submitted via e-mail must be submitted not later than August 15, 2011 to primeoeduardomakabentasr@gmail.com. The original copy of the notarized certification and one ID picture must be sent to above address thru mail or courier.

9. Failure to comply with any of the requirements shall result in disqualification from the contest.

10. Copies of winning entries shall become property of the Sinirangan Culture and Arts Development Center (SCADC). Copyright of the works remain with the author but the latter grants, assigns and transfers into SCADC the right to publish the winning entry or portion thereof t without additional payment other than the prize which had been awarded to it.

11. The PASIDUNGOG MAKABENTA/ SCADC has the right of action against the author if it is discovered that the participant is not the creator or writer of the winning work. The PASIDUNGOG MAKABENTA/ SCADC shall not be liable to any court action if a third party files a case against the winner and/or contestant for alleged plagiarism.

12. Names of the winners and members of the Board of Judges will be announced in local weeklies and radio stations on September 15, 2011. The PASIDUNGOG MAKABENTA/SCADC will officially notify the winners by mail.

13. The awarding ceremonies will be held at the LNU House, Leyte Normal University, Tacloban City, October 13, 2011 during the 126th birth anniversary of Eduardo A. Makabenta Sr.

14. The decision of the Board of Judges is final and irrevocable.

For further inquiries, please call Mr. Voltaire Q. Oyzon at 0906-395-3763, or email him at v.oyzon@gmail.com.

CATBALOGAN

CATBALOGAN

Sinasabing ang Catbalogan ay tinatawag noon na Katbalaugan or Kabalaugan, mula sa isang uri ng tanim na tinatawag na “balaug”, na saganang tumutubo sa may baybayan sa bunganga ng Antiao River. Ang salitang “Katbalaugan” o “Kabalaugan” ay nangangahulugang “lugar pahingahan ng mga mangingisda”.

Ang sinaunang komunidad ng Katbalaugan o Kabalaugan ay ginagawang pahingahan ng mga mangingisda, gamit ang kanilang maliliit na bangka, lalo na sa mga buwan ng Hulyo, Agosto, at Setyembre, kung saan, malimit ang bagyo na dumadaan sa dagat dala ng northwest monsoons.

Bago pa dumating ang mga Espanyol, ang mga mangingisda mula sa isla ng Buad (ngayon ay Zumarraga) ay dumadaan sa baybayin na ito na puno nga mga “balaug” para magbanlaw ng kanilang sakyaw (fishing net) sa ilog ng Antiao, kasabay na rin ang kanilang pamamahinga. Sa simula, ginagawa lang nila itong pahingahan, hanggang sa kalaunan, magtayo na ang ilang mangingisda ng kubo sa may baybayin ng mga “balaug”, at dito na sila nanirahan ng permanente, kasama ang kanilang mga pamilya.

Noong 1616, matapos sunugin ng mga Moro ang Tinago, lumipat ang mga paring Heswita sa Catbalogan, at ginawa ang lugar na ito bilang isang pueblo, kasama ang mga kalapit na kumpol ng kabahayan sa may Cotay, Cawayan, Canahawan at iba pa.

Ang Catbalogan ay may nasasakupang anim na pueblo: kasama ng Catbalogan ang Calbiga, Paranas, Bangahun (ngayon ay Gandara), Yvatan at Capul. Hindi lang ginawang sento ng simbahan ang Catbalogan, kundi ginawa rin itong sentro ng pamahalaan at komersiyo, at ito ang ginawang cabecera ng isla ng Samar.

Lumawak ang Catbalogan mula sa isang maliit na kumpol ng mangingisda sa isang malaking kumpol ng kabahayan at mga tao. Ang populasyon nito ay umabot na sa 70,071 (1990 Census) na halos nagsisiksikan na lugar kung saan nagsimula ang kabihasnan dito. Dalawang porsyento (2%) lamang ang “lowland area” at ang iba ay sinasakop ng mga bulubunduking lugar. Mayroon itong 57 barangays, kung saan 14 dito ang nasa tabing baybayin ng isla.

Sa daan ng maraming taon, ang kalagayang demograpiko at piskilal na anyo ng bayan ay nagbago. Sa “lumang Catbalogan”, maliit na lang na parte ang mapagkakakilanlan nito. Sa ngayon, malaking porsyento ng populasyon ay nagmula sa ibang lugar at sa mga kalapit nitong isla at bayan. Dito matatagpuan ang pinakaunang paaralan ng sekundarya sa boung isla, na itinayo noong 1917, ang Samar National High School.

©Isinalin ni Jhonil C. Bajado

Mula sa Samar Provincial Historical Committee, Philippines

Kandarakol, Panarit, Bagung, Langkuga: An Naglabay nga Pasko

Di la ak maaram kon paunan-o nagseselebrar an aton mga kaapuyan han Kapaskuhan (katawo ni Kristo), antes pa umabot nganhi an mga Katsila. Aram ko nga mayda na hira konsepto han matag adlaw, kay mayda naman nira ngaran han mga adlaw han semana (i.e. Lunes- Tigburukad) ngan han bulan- ngani, an bulan han Disemre in tinatawag nga “Panglut nga Dako” (an Nobyembre- Panglut nga Diutay).

Usa nga mahinungdanon nga pagsalin-urog an Pasko para han mga Waraynon, ug han mga Pilipino (nga Kristyano) ha kabug-usan. Tanan han bug-os nga kapurupud-an dinhi ha Pilipinas in manhiwangut ha pag andam hini nga takna. Kasagaran, tulo pa la ka bulan, nag aandam na an mga nanay hin pagpalit hin mga kumporme (salaron, gulamanon, etc.) nga ig aatag basi mamayda arog hini nga okasyon.

Usa nga pirme liwat makikita ha pagsalin-urog han kapaskuhan an pag panarit han mga kabataan. Antes pa umuso ini nga “Jingle Bells” ngan “Pasko Nanaman”, an aton mga katigurangan in dire makakalaktaw hin usa nga estropa (stanza) hini nga 37 ka estropa, ngan 4 ka linya kada estropa, han “panarit”. Yana, mayda na mamanhalipot nga berso nga naabot na la hin 12 ka estropa ha katag upat ka linya.

Ha barrio han Kandarakol (official name, Del Remedio), ha bungto han Sulat, usa na la ini han akon ginbabaru-an nga an mga kalagsan (ug pati liwat an mga kabataan) in malipayon nga nagkakanta han “panarit” nga mayda 37 ka estropa ( 148 ka linya). Nagkamay-ada ako higayon pag upod hin mga karukabataan nga nananarit nga maabot hin 20 minutos o sobra pa ha paghuman han “panarit” ha usa ka balay.

Ha pagsarit, pirme nga ginhihingyap an “panagtawo” nga ihahatag han balay nga sinasaritan. An kadam-an yana han inihahatag in kwarta (cash) kon di man, mga dolsi, chechereya ngan may pirahay nga nahatag hin bakintol, salukara, kurukod. Nahaabot pa ako didto ha Maydolong (kon diin ako nagdaku) nga kadam-an han panagtawo in kurukod (danay palawan, kamote, bilanghoy, hunaw; malidong, pahalaba); bakintol (may palaman, waray palaman). Di ngani, tag saka sipi nga senyorita nga saging, kon baga dinidimalas, sabatoni.

Pero dinhi ha Kandarakol, usa nga pinaka espesyal nga panagtawo an langkuga. An langkuga nga tikang han “bagung”. Usa nga duma nga sugad sugad hit gin tirig-ub nga ube , balibaran ngan kamote. Ha kamatuuran, guti na kaupay an nakilala hini nga duma, dara han ka panalagsaon hini nga naunod (nakakausa la kuno saka tuig, [Lopido,2010].) Nahimangraw ini ni Francisco Alcina ha iya Historia de las Islas e Indios Bisayas…1668, ngalaung:

“A otros llaman bagung que imita algo bien lo cornoso de la raiz aunque no estan bueno; es empero mucho mas herniosa su mata, que es a modo de arbolillo de dos y tres palmos de alto. Hace su modo de tronco y las hojas son muy trepadas y el color verde claro; imita a una palma.” (Alcina,1668)

[Still another species they call bagung, which is similar to the flesh part of the gabi .... Its bush, however, is more herniated and is like a small tree about three palmos (approx. 24 inches) in height. It has a kind of trunk with strong bright green leaves. It resembles a palm.] (Trans. by Cantius Kobak, O.F.M. and Lucio Gutierrez, O.P, 1994)

“Bagung” na ini nga tinatawag han aton mga kaapuy apuyan (Ngani nahihimangraw ini han mga susumaton sugad han Kurukutingawngaw). Waray pa hadto salad, carbonara, ngan iba pa nga mga sopistikado nga kaluto hin arog. Dara nga an bagung in usa han mga agsob ngan masayon sayon la hikit-an, padisan han hatok, langkuga an paghaharampangan.

Dara nga parte naman han aton kabuhi han pagsalin-urog hinin tinuig nga buruhaton, sadang la nga tagan ta bahin an pag kulaw kon anu na an mga pagbabag-o han aton mga pamaagi han pagselebrar. Damu na an mga naliwat, tikang han panarit, han pagkaon nga igin aatag ug iba pa nga mga pangilal-an han aton mahugot nga batasan nga Bisaya. Siring pa han darahunon:Pag admi ta an naglabay. Giusan ta an yana nga adlaw kanunay. Buhion ta an buwas nga dayuday. (Yesterday we learned. Today we change. Tomorrow we live!)

Dire maraot an pag ursa. Pero unta, padisan ini han kanan tawo nga pag ursa- pag ursa han batasan, pag dukwag han kamatuuran.

Mainuswagon nga bag-o nga tuig, sangkay!

Special mention of my references:

• Casiano Lopido ( who just died last month at age 100), Del Remedio, Sulat E.Samar
• Ave John S. Lopido, Del Remedio)
• Frt. Dindo Catalo (informant), Sulat, E. Samar
• Francisco Ignacio Alcina, Historia de las Islas e Indios de Bisayas… 1668, in Philippininana Sacra, Vol XXIX,UST.1994.
• Cantius J. Kobak, O.M.F. and Lucio Gutierrez, O.P., Alzina’s Historia in Philippiniana Sacra. Ibid.

PANARIT: Deo Gracias, hain na Amigo?

DEO GRACIAS, HAIN NA AMIGO?

Ni Jhonil C. Bajado

Ha akon pakasabot, nahuhuman an pagsalin-urog han kapaskohan han kalendaryo han Romano Katolika nga Simbahan hiton primero nga Dominggo hiton tuig.

Buwas (petsa samtang ginsisinuratko ini), in “Three Kings” na, o an una nga Dominggo han tuig 2010. Matatapos na kuntalos an pagsalin-urog han kinatuig nga pagselebrar han katawo ni Hesukristo.

May usa nga butang nga sinulod han akon hunahuna nga ha hinay-hinay, nawawara parte han pagsalin-urog han Pasko—an Panarit.

Han tiburoos pa la ako, kalipayan ko an pag-upod han akon mga kasangkayan ha panarit--an amon karantahon: Deo Gracias Amigo. Natikang kami pananarit han primero nga gab-i han katsarit- ika 16 ngada han katungtungan han gab-i han ika 24 hiton Disyembre. Bisan ngada han sekundarya, padayon la gihapon ako han hini nga akon ginmat-an nga tradisyon. Giuupayi ko pagpinamati-an an mga kalagsan nga nabaton han amon pagsarit. An saka grupo, danay 5 ngada hin 6 nga miyembro in tigda la natanghak han pwertahan han balay nga sinasaritan hin pagsiring:

Deo Gracias amigo,

Kun sadang pasak-on niyo,

Kun sadang kami mamuruko,

Yad’ ‘in duduha katawo.

Kami yadi katiayon,

Nasarit iyo pasak-on,

Bisan la dire pasak-on,

Didi la han iyo sirong.

Kahuman han ikaduha nga estropa ostanza, maudong kami ngan masiring “baton” ngada han tagbalay. Kun diri bumaton an tagbalay, ipapadayon nam ha pagkanta han ika tulo nga estropa ngan dirodiritso na ngada han kahuman han kabug-osan nga kanta. O, usahay, nabaton an tagbalay ha pagsiring, “tarunosa na la niyo” o “sige padayon nala niyo”. Mayda man ta mga tagbalay nga nabaton ha pagsiring:

Hin-o ka ba, hin-o iton,

Nga nagsasampit ha akon,

Ano an tuyo mo dako,

Nga imo titinguhaon?

Mabaton na man kami:

An si Jose nga bugto mo,

Suok pa nga igpatod mo,

An mahal nga esposa ko,

Suok pa, an himasuso.

Mabaton an tagbalay:

Waray Jose nga bugto ko,

Waray pobres igpatod ko,

Lunlon kami kapadian,

Mga tulni hin kahadian.

Kahuman amon naman liwat:

Tungod la sa Diyos amigo,

An pagsarit han balay mo,

Han sirong la, han hagdan mo,

Nga lukotan han hayop mo.

Baton han tagbalay nga nahahangit:

Hala kadto iwas kamo,

Paharayo han balay ko,

Hala kamo, kadto iwas,

Naglilipong, pakangiras.

Makanta na liwat kami hin pagpirit:

Pirit na kami mahapit,

Hi Maria nasasakit,

Madali na an kaaga,

An Mesiyas masirang na.

Napiritan, amo ini an urhi nga baton han tagbalay.

May kamalig nga bungkag na,

Hunongan hin mga baka,

Didto kamo pag-agwanta

Kay kami didi suok na.

Ngan maglilisensya na kami ha pagtampos hin duha ka estropa.

Por amor de Dios tagbalay,

Malisensya kami anay,

Dire niyo igkabudlay,

An pagsarit nga mahinay.

Tagbalay makadi kami,

Kami na la perdonahe,

Nakangiras kami dinhi,

Han amon dinhi pag-agi.

Ini nga tradisyon, sugad han katapusan nga estropa han kanta, in daw nagpapakita hin pagbaya han aton tradisyon. Ini natikawara na ha lakat han panahon. Samtang sige an akon pagpinanmati han mga tiburoos nga kabataan han ira panarit, minamaurog nira an “Jingle Bells”, “Pasko na naman”, ug iba pa nagmamanhalipot ngan iba nga pinulongan nga mga kanta. Parehas ini an nahitatabo han akon paglibot ha Sulat, San Policarpo, Oras, Guiuan, Borongan ug iba pa nga mga bungto ha Este. Kun mayda man mga kabatanonan nga nagkakanta, pirahay na la, ngan an masuol pa nga kamatuoran, mga sayop an liriko o lyricshan ira ginkakanta (mayda ko hini lain nga sinurat mahiunong hini nga himangrawon).

Makasusubo paghunahunaon nga ka kada tuig nga pagsalin-urog han kabuhi ni Kristo, mayda parti han aton tradisyon an hinayhinay nga namamatay. Kunta, bisan ha kahuman han “Three Kings”, magpadayon ini nga pangilal-an nga nagsusubay ngan naglalaygay han gin-agian han mga kag-anak ni Hesukristo. Ngan kunta, kaupod han paguswag han aton kumunidad, ini nga karantahon in magpabilin ngan umuswag manta. Nahadlok ako nga umabot an panahon, mapakiana ako han akon mga kaupod han panarit hadto, "an Deo Gracias hain na, amigo?”

(Originally published in Gahum Weekly)

SIDAY NI APOY: AN OTIN, AN MATA, AN GUGMA

Dire nahihitso an ak simod dara han kaaringit kay brown out nadaman. Pirme na la ini napaparong iton kuryente dinhi ha Este. Di gad makauuwo hin pagpakamimiste! Mamireste in nga ESAMELCO. Makalalangot kay naduroy pa gud kon nagsisirom, kun di man, niyan hin nahingurudto.

Dara nga di ma ak makakapagkita han news, ngan dara kay madagaang man ha sulod han am balay, gumawas anay ako, total bublanon man. Hinampang ako han mga tawo nga namumuruko dida han inutod ng puno hin sampalok han am may natad. Nakadto liwat hi Lolo Faus, bugto ni itay. Magsapit la an ikanda Lolo Faus balay ngan han kanda itay, diin ak naukoy. Napulo katuig an ginkakagurangan nira itay ngan hi Lolo Faus, nga 92 anos na yana nga tuig.

Nagtikang an iruistorya han panampalas han ESAMELCO, nga kunta kuno pagbuyungon it General Manager hini. Sinusundan hin maribhong nga taguhakhak. Pinanhihimulungan adto han una nga “Nag aaberia na la in pirme nge ESAMELCO”, dara an anay hini Manager, Hi Engr. Aberia, nga umangkon la gihap nira itay, hi uncle nga Nerio.

Hasta nga dinangat inin mga paghingaday ngada han mga kasanhi. Binida hi Lolo Faus han pag istorya han ira kabuhi hadto. Ngalaong, dara han kawara pa hadto kuryente han bug-os nga Sinirangan Samar, an ira la libang li-aw an pagharuharampang dida han ilarom han bulan, kud dudlumon, ha butnga an serilyahan.

Nahimangraw ni Lolo Faus nga mas nahadluk hira han kikik, han butbot, han sigbin, han kulago ngan han asuwang hadto kontra han mga tawo. Kay an mga kabataan han una, dire pa gud kuno ura-ura kamaglabad, sugad yana. An ira kuno hadto mga “trippings”, an pangawat hin Pakol, di ngani Sab-a ngan gintuturuon.

An iya kuno dire mahikakalimtan, an ginbuhat han iya usa nga sangkay (nga yana patay na, Desperdona). Usa kuno kakulop, mangunguha kuno hira hin pakó nga pag uutanon. Niyan han tipauli na hira, kay naagi man hira han may simbahan, hin “tripan” han ira usa nga upod an lingganay han ira simbahan. An ginbuhat han ira sangkay, kinbadbad an nakahigot nga kanding dida han may natad han kumbento, ngan iginhigot ngadto han may lingganay. Ira gintabog an kanding ngan ha kada paglakat hini, sigi an pagtinunog han lingganay. Kumarida hira hin panago.

Narigumok kuno an mga mulupyo, kay hadto, magtunog ngani an lingganay, di ngani may misa, mayda mga tulisan nga titulis han mga humay, mga baktin, mga duma, ug iba pa nga mga kahalungganayan han mga katawhan.

Nagkatatawa kami han kan Lolo Faus istorya.

Iya liwat igin paangbit ngan an barisay (o baris-barisay), o esmayling nga tinatawag yana, in uso hadto. Pati an siday ngan pag luwa. Iya nahimangraw nga an iya amay, mayda usa nga siday nga pirme igin aangbit kon naghaharuharampang na, ha butnga han bahalina, ha ilarom han bubablon ngan kadayaw, o bisan han kadudlumon. Iya ginyangbat:

AN MATA, AN OTIN, AN GUGMA

I

Pastilan Iday, utdon ko in nga otin,

Bas di makasala, makalipong haim.

Akon luluwaton, inin ak mga mata,

Basi di hisaygan, di ka na makita.

II

Por bida Dolor, ako gad pasaylo-a,

Bis’ wara na otin, bis wara na mata,

Di gud nuutod, diri naluluwat

Inin kasing kasing, dire nauuwat.

-LEOCADIO BAJADO .circa, 1887 (porbida nga ak apoy!)

Nahingatawa ako. Nakumbinsir ako nga mayda ngay an ako dugo han paghigugma han pulong, urog labi han Binisaya (o Winaray). Bisan kon waray ini hipatik nga siday han itay tatay (bali, greatgrandfather ko), nahi ukit ini han dughan ni Lolo Faus.

Tigda nanmaribi an langit. Nagtiblag an am harampang, ngan ak gintugwayan hi Lolo Faus ngadto ha ira.

Pag uli ako ha balay, wara ak layon hingaturog. Nakadi ha akon huna-huna ngan kasing- kasing an ura-ura nga kalipay han akon nagunit, sugad hin kulalapnit.

An mga pulong ni Apoy Baliyó (Leocadio) nga ha luyo han pagpatawa, in nakakapagpabudlay ha akon, nakakahatag hin kasubo, dara han kamatuuran nga gutiay na katiupay an sugad ha akon, nga nalilipay kon nabati (o nakakabasa) hin siday.

An “sexual” nga pagpatawa, in sugad nga pagpahimtang han “hubo” nga kasayuran, nga kinahanglan na pagbadu-an an aton Binisaya nga pinulungan. Basi bumalik an garbo, an kamahusay han rayandayan han matinuhaon nga mga siday, mga puplonganon, susumaton, drama, ug sugad nga mga bahin.

An kamapaso han kagab-ihon, nga nagiging rason kon kay anu di ak nahingangaturog, in an kadangga nga iginpapaabot ha akon nga responsibilidad ni Apoy.

An pagsurat, ipapadayon ko.

JHONIL C. BAJADO

Maydolong, Sinirangan Samar

Kon Paunan-o Pagbudo han Akon Amay nga Paragbalsamar

[ with Mayor of Palo (former Leyte Congresswoman), Hon. Remedios "Matin" Petilla, and Leyte Normal University President, Dr. Evelyn Cruzada)

(Haliputay nga Paglaygay)

KON PAUNAN-O PAGBUDO HAN AKON AMAY NGA PARAGBALSAMAR

( ni Jhonil C. Bajado)

Napakiana an kadam-an nga tawo,

Kon paunan-o an pagbudo,

Dara kay hiya man la an paragbalsamar ha am bungto-

An ak amay, nga yana adto na inupod han amon kaapuyan,

An nawara Ambrosio, Leocadio, Rafaela ngan Anastacia.

Una,

lilitason an iya paa,

Ngan pamimilngon an pinaka dako nga ugat.

Hinayon la,

Napaid ako kon patiunan-o kasakit an sinasamaran.

Ikaduha,

kon an pinakadako nga ugat mabilngan na,

Guhu-i ini hin gutiay la,

Sadang la an dagom nga aagi-an han Formalin- masungot.

Bisan waray tahob ha irong, hiara na ako pag ilob,

Sugad kahig-ara han kan tatay mga lapatong ngan latob.

Nagdurot hin pagdumot.

Ikatulo,

Tikangi na pag bumba,

Basi maglakat an medisina,

Abton an iya bug-os nga kalawasan.

Kay han una, panbabayi niya-

Ngan han paglakat niya ha balay,

Waray hiya hiabti ni nanay.

Ikaupat, angay tigamnan,

Gumawas na ngani an medisina,

Tikang ha baba ngan talinga,

Boot sidngon, budo na.

May liwat gutiay nga nagawas ha mata,

Sugad kaguti nga higayon, nga kinita ko nga nagluha hiya han buhi pa.

Ikalima,

Tahion an iya linitas nga paa,

Nagpapahinumdon nga yana, waray na niya chansa,

Chansa nga utro guminhawa,

Urog labi, kay an iya irong, hin gapas sasarupon pa.

Ambot kon may chansa pa, hin pagiparopasaylo.

Tapos,

Sasaluron na an iya lawas,

Liliwnan, panhihimungutan, mimik-apan,

Basi presentable kulawan.

Ngan yana, ipanraraysang na an iya lungon

Ilulungon liwat an mga dumot, pag dire ngan hingangarington.

Anu pa daw la utro adto

An pakiana?

Kon patiunan-o an pagbudo han akon amay?

Aw, madali nga makurihay,

Tahi-on an samad nga durot han hadto nga panahon,

An buduhon, an mag-upay la nga mga dumdom.

____________________________

(Post Scriptum: This poem has been read by the author in the Pasidungog Eduardo Makabenta Sr. Para Han Siday Dinner Celebration, October 13, 2010, Leyte Normal University, Tacloban City, Leyte. Published in "Siyahan nga Hiwat, ed. Voltaire Q. Oyzon, et.al., pp.18-19)