SIDAY NI APOY: AN OTIN, AN MATA, AN GUGMA

Dire nahihitso an ak simod dara han kaaringit kay brown out nadaman. Pirme na la ini napaparong iton kuryente dinhi ha Este. Di gad makauuwo hin pagpakamimiste! Mamireste in nga ESAMELCO. Makalalangot kay naduroy pa gud kon nagsisirom, kun di man, niyan hin nahingurudto.

Dara nga di ma ak makakapagkita han news, ngan dara kay madagaang man ha sulod han am balay, gumawas anay ako, total bublanon man. Hinampang ako han mga tawo nga namumuruko dida han inutod ng puno hin sampalok han am may natad. Nakadto liwat hi Lolo Faus, bugto ni itay. Magsapit la an ikanda Lolo Faus balay ngan han kanda itay, diin ak naukoy. Napulo katuig an ginkakagurangan nira itay ngan hi Lolo Faus, nga 92 anos na yana nga tuig.

Nagtikang an iruistorya han panampalas han ESAMELCO, nga kunta kuno pagbuyungon it General Manager hini. Sinusundan hin maribhong nga taguhakhak. Pinanhihimulungan adto han una nga “Nag aaberia na la in pirme nge ESAMELCO”, dara an anay hini Manager, Hi Engr. Aberia, nga umangkon la gihap nira itay, hi uncle nga Nerio.

Hasta nga dinangat inin mga paghingaday ngada han mga kasanhi. Binida hi Lolo Faus han pag istorya han ira kabuhi hadto. Ngalaong, dara han kawara pa hadto kuryente han bug-os nga Sinirangan Samar, an ira la libang li-aw an pagharuharampang dida han ilarom han bulan, kud dudlumon, ha butnga an serilyahan.

Nahimangraw ni Lolo Faus nga mas nahadluk hira han kikik, han butbot, han sigbin, han kulago ngan han asuwang hadto kontra han mga tawo. Kay an mga kabataan han una, dire pa gud kuno ura-ura kamaglabad, sugad yana. An ira kuno hadto mga “trippings”, an pangawat hin Pakol, di ngani Sab-a ngan gintuturuon.

An iya kuno dire mahikakalimtan, an ginbuhat han iya usa nga sangkay (nga yana patay na, Desperdona). Usa kuno kakulop, mangunguha kuno hira hin pakó nga pag uutanon. Niyan han tipauli na hira, kay naagi man hira han may simbahan, hin “tripan” han ira usa nga upod an lingganay han ira simbahan. An ginbuhat han ira sangkay, kinbadbad an nakahigot nga kanding dida han may natad han kumbento, ngan iginhigot ngadto han may lingganay. Ira gintabog an kanding ngan ha kada paglakat hini, sigi an pagtinunog han lingganay. Kumarida hira hin panago.

Narigumok kuno an mga mulupyo, kay hadto, magtunog ngani an lingganay, di ngani may misa, mayda mga tulisan nga titulis han mga humay, mga baktin, mga duma, ug iba pa nga mga kahalungganayan han mga katawhan.

Nagkatatawa kami han kan Lolo Faus istorya.

Iya liwat igin paangbit ngan an barisay (o baris-barisay), o esmayling nga tinatawag yana, in uso hadto. Pati an siday ngan pag luwa. Iya nahimangraw nga an iya amay, mayda usa nga siday nga pirme igin aangbit kon naghaharuharampang na, ha butnga han bahalina, ha ilarom han bubablon ngan kadayaw, o bisan han kadudlumon. Iya ginyangbat:

AN MATA, AN OTIN, AN GUGMA

I

Pastilan Iday, utdon ko in nga otin,

Bas di makasala, makalipong haim.

Akon luluwaton, inin ak mga mata,

Basi di hisaygan, di ka na makita.

II

Por bida Dolor, ako gad pasaylo-a,

Bis’ wara na otin, bis wara na mata,

Di gud nuutod, diri naluluwat

Inin kasing kasing, dire nauuwat.

-LEOCADIO BAJADO .circa, 1887 (porbida nga ak apoy!)

Nahingatawa ako. Nakumbinsir ako nga mayda ngay an ako dugo han paghigugma han pulong, urog labi han Binisaya (o Winaray). Bisan kon waray ini hipatik nga siday han itay tatay (bali, greatgrandfather ko), nahi ukit ini han dughan ni Lolo Faus.

Tigda nanmaribi an langit. Nagtiblag an am harampang, ngan ak gintugwayan hi Lolo Faus ngadto ha ira.

Pag uli ako ha balay, wara ak layon hingaturog. Nakadi ha akon huna-huna ngan kasing- kasing an ura-ura nga kalipay han akon nagunit, sugad hin kulalapnit.

An mga pulong ni Apoy Baliyó (Leocadio) nga ha luyo han pagpatawa, in nakakapagpabudlay ha akon, nakakahatag hin kasubo, dara han kamatuuran nga gutiay na katiupay an sugad ha akon, nga nalilipay kon nabati (o nakakabasa) hin siday.

An “sexual” nga pagpatawa, in sugad nga pagpahimtang han “hubo” nga kasayuran, nga kinahanglan na pagbadu-an an aton Binisaya nga pinulungan. Basi bumalik an garbo, an kamahusay han rayandayan han matinuhaon nga mga siday, mga puplonganon, susumaton, drama, ug sugad nga mga bahin.

An kamapaso han kagab-ihon, nga nagiging rason kon kay anu di ak nahingangaturog, in an kadangga nga iginpapaabot ha akon nga responsibilidad ni Apoy.

An pagsurat, ipapadayon ko.

JHONIL C. BAJADO

Maydolong, Sinirangan Samar