Di la ak maaram kon paunan-o nagseselebrar an aton mga kaapuyan han Kapaskuhan (katawo ni Kristo), antes pa umabot nganhi an mga Katsila. Aram ko nga mayda na hira konsepto han matag adlaw, kay mayda naman nira ngaran han mga adlaw han semana (i.e. Lunes- Tigburukad) ngan han bulan- ngani, an bulan han Disemre in tinatawag nga “Panglut nga Dako” (an Nobyembre- Panglut nga Diutay).
Usa nga mahinungdanon nga pagsalin-urog an Pasko para han mga Waraynon, ug han mga Pilipino (nga Kristyano) ha kabug-usan. Tanan han bug-os nga kapurupud-an dinhi ha Pilipinas in manhiwangut ha pag andam hini nga takna. Kasagaran, tulo pa la ka bulan, nag aandam na an mga nanay hin pagpalit hin mga kumporme (salaron, gulamanon, etc.) nga ig aatag basi mamayda arog hini nga okasyon.
Usa nga pirme liwat makikita ha pagsalin-urog han kapaskuhan an pag panarit han mga kabataan. Antes pa umuso ini nga “Jingle Bells” ngan “Pasko Nanaman”, an aton mga katigurangan in dire makakalaktaw hin usa nga estropa (stanza) hini nga 37 ka estropa, ngan 4 ka linya kada estropa, han “panarit”. Yana, mayda na mamanhalipot nga berso nga naabot na la hin 12 ka estropa ha katag upat ka linya.
Ha barrio han Kandarakol (official name, Del Remedio), ha bungto han Sulat, usa na la ini han akon ginbabaru-an nga an mga kalagsan (ug pati liwat an mga kabataan) in malipayon nga nagkakanta han “panarit” nga mayda 37 ka estropa ( 148 ka linya). Nagkamay-ada ako higayon pag upod hin mga karukabataan nga nananarit nga maabot hin 20 minutos o sobra pa ha paghuman han “panarit” ha usa ka balay.
Ha pagsarit, pirme nga ginhihingyap an “panagtawo” nga ihahatag han balay nga sinasaritan. An kadam-an yana han inihahatag in kwarta (cash) kon di man, mga dolsi, chechereya ngan may pirahay nga nahatag hin bakintol, salukara, kurukod. Nahaabot pa ako didto ha Maydolong (kon diin ako nagdaku) nga kadam-an han panagtawo in kurukod (danay palawan, kamote, bilanghoy, hunaw; malidong, pahalaba); bakintol (may palaman, waray palaman). Di ngani, tag saka sipi nga senyorita nga saging, kon baga dinidimalas, sabatoni.
Pero dinhi ha Kandarakol, usa nga pinaka espesyal nga panagtawo an langkuga. An langkuga nga tikang han “bagung”. Usa nga duma nga sugad sugad hit gin tirig-ub nga ube , balibaran ngan kamote. Ha kamatuuran, guti na kaupay an nakilala hini nga duma, dara han ka panalagsaon hini nga naunod (nakakausa la kuno saka tuig, [Lopido,2010].) Nahimangraw ini ni Francisco Alcina ha iya Historia de las Islas e Indios Bisayas…1668, ngalaung:
“A otros llaman bagung que imita algo bien lo cornoso de la raiz aunque no estan bueno; es empero mucho mas herniosa su mata, que es a modo de arbolillo de dos y tres palmos de alto. Hace su modo de tronco y las hojas son muy trepadas y el color verde claro; imita a una palma.” (Alcina,1668)
[Still another species they call bagung, which is similar to the flesh part of the gabi .... Its bush, however, is more herniated and is like a small tree about three palmos (approx. 24 inches) in height. It has a kind of trunk with strong bright green leaves. It resembles a palm.] (Trans. by Cantius Kobak, O.F.M. and Lucio Gutierrez, O.P, 1994)
“Bagung” na ini nga tinatawag han aton mga kaapuy apuyan (Ngani nahihimangraw ini han mga susumaton sugad han Kurukutingawngaw). Waray pa hadto salad, carbonara, ngan iba pa nga mga sopistikado nga kaluto hin arog. Dara nga an bagung in usa han mga agsob ngan masayon sayon la hikit-an, padisan han hatok, langkuga an paghaharampangan.
Dara nga parte naman han aton kabuhi han pagsalin-urog hinin tinuig nga buruhaton, sadang la nga tagan ta bahin an pag kulaw kon anu na an mga pagbabag-o han aton mga pamaagi han pagselebrar. Damu na an mga naliwat, tikang han panarit, han pagkaon nga igin aatag ug iba pa nga mga pangilal-an han aton mahugot nga batasan nga Bisaya. Siring pa han darahunon:Pag admi ta an naglabay. Giusan ta an yana nga adlaw kanunay. Buhion ta an buwas nga dayuday. (Yesterday we learned. Today we change. Tomorrow we live!)
Dire maraot an pag ursa. Pero unta, padisan ini han kanan tawo nga pag ursa- pag ursa han batasan, pag dukwag han kamatuuran.
Mainuswagon nga bag-o nga tuig, sangkay!
Special mention of my references:
- Casiano Lopido ( who just died last month at age 100), Del Remedio, Sulat E.Samar
- Ave John S. Lopido, Del Remedio)
- Frt. Dindo Catalo (informant), Sulat, E. Samar
- Francisco Ignacio Alcina, Historia de las Islas e Indios de Bisayas… 1668, in Philippininana Sacra, Vol XXIX,UST.1994.
- Cantius J. Kobak, O.M.F. and Lucio Gutierrez, O.P., Alzina’s Historia in Philippiniana Sacra. Ibid.
No comments:
Post a Comment